Jeszcze od czasów średniowiecza, kiedy następowało aktywne wprowadzenie chrześcijaństwa, Europa i ludy słowiańskie przyzwyczajały się do chrześcijańskich sposobów pochówku zmarłych. W ten sposób weszły do powszechnego użytku obowiązkowe instalacje pomników cmentarnych oraz, oczywiście, krzyża na mogile.
Chrzest Polski
Chrzest Polski to ogólna nazwa długotrwałego procesu chrystianizacji ziem polskich. Wydarzenia te rozpoczęły się 14 kwietnia 966 roku od chrztu księcia polskiego Mieszka I, który był pierwszym władcą państwa polskiego, a zakończyły się w XIV—XV wieku przez przezwyciężenie trudności z dawnymi wierzeniami i osiągnięcie masowego zaangażowania Polaków w wiarę chrześcijańską. Uważa się, że chrystianizacja ziem polskich trwała do początku XIII wieku, chociaż według źródeł kościelnych pozostałości pogańskich wierzeń utrzymywały się do XVII wieku. Mieszko I przyjął chrzest w obrządku rzymskim. Chrzest władcy i stworzenie niezależnego biskupstwa zrównały państwowość gnieźnieńską z chrześcijańskimi państwami Europy i otworzyły Polsce dostęp do kręgu kultury zachodnioeuropejskiej.
Pogaństwo i politeizm na ziemiach polskich
Na ziemiach polskich przed przyjęciem chrześcijaństwa panował politeizm. Czczono wielu bogów, siły natury i duchy przodków. Imiona niektórych bóstw powtarzały się w kilku plemionach. Zwykle każde plemię lub związek plemion miał jednego boga, któremu oddawano cześć ponad innych. W szczególności każdy ród miał swoje czczone duchy zmarłych. Kobieta, która wychodziła za mąż, musiała zmienić kult przodków — wyrzekała się obrzędów własnej rodziny i zaczynała oddawać cześć przodkom rodziny męża. Podobnie każdy młodzieniec, który wstępował do drużyny książęcej, zmieniał własny kult przodków na kult przodków księcia, ponieważ służąc w drużynie, stawał się jego synem i podlegał jego ojcowskiej (patriarchalnej) władzy. Słowianin wierzył, że bóg obcego plemienia jest równie realny jak bóg jego własnego plemienia. W hierarchii religii słowiańskiej istniała możliwość wyrzeczenia się jednego boga na rzecz drugiego, pod warunkiem, że ten drugi był silniejszy. Dlatego wyrzeczenia się wiary przez Słowianina tamtych czasów nie można porównać z wyrzeczeniem się wiary przez chrześcijanina.
Przejście na chrześcijaństwo
Dla Mieszka I i jego doradców Bóg zwycięskich Niemców i Czechów prawdopodobnie mógł być uważany za najsilniejszego. To przekonanie, wzmocnione praktycznymi korzyściami z przyjęcia chrześcijaństwa, skłoniło do podjęcia takiej decyzji.
Według niektórych, zwłaszcza wczesnych badaczy, chrześcijaństwo obrządku słowiańskiego istniało na ziemiach polskich (w szczególności w Małopolsce) w IX wieku, kiedy to państwo wielkomorawskie podporządkowało sobie wczesne państwo Wiślan i zmusiło ich księcia do przyjęcia chrześcijaństwa.
Chrześcijaństwo obrządku słowiańskiego
Inni badacze odrzucają teorię, że chrześcijaństwo obrządku słowiańskiego istniało na ziemiach polskich już w IX wieku. Według nich działalność misyjna prowadzona w Morawach za zgodą papieża Adriana II przez Metodego nie rozprzestrzeniała się na terytorium takich związków plemion lechickich jak Wiślanie i Ślężanie, które w przyszłości weszły w skład księstwa pierwszych Piastów. Nie oznacza to jednak, że wczesne ziemie polskie, zwłaszcza Małopolska i Śląsk, które przez długi czas były częścią państwa wielkomorawskiego, później Czech, nie miały związków z chrześcijaństwem. Podczas chrztu Mieszka I ziemie te znajdowały się jednak poza ówczesną Polską.
Pierwsze krzyże chrześcijańskie i pomniki cmentarne w Polsce
W Polsce na cmentarzach pierwsze krzyże chrześcijańskie i pomniki cmentarne zaczęto stawiać za panowania Mieszka I. Zwykle były one drewniane i stawiane jako punkty orientacyjne na drogach. Bardzo często taki krzyż z góry był przykryty dwiema deskami, tworzącymi dach. Krzyże na grobach u chrześcijan prawosławnych i chrześcijan katolickich zawsze się różniły: u pierwszych były to skomplikowane ośmiopromienne krzyże, u drugich — klasyczny krzyż z dwóch belek. Krzyże ozdabiano rzeźbieniami i grawerunkami. W późniejszym czasie miejsca pochówku zamożnych ludzi zaczęto urządzać jako mauzolea, grobowce i kaplice. W tym samym czasie stało się tradycją budowanie świątyń jako pomników cmentarnych. Kompleks świątynny składał się z kaplicy, pomnika i budynków pomocniczych.
Architektura sepulkralna w epoce renesansu
W epoce renesansu w Europie zapanowała moda na wszystko, co antyczne. Dla tamtych czasów charakterystyczne były pomniki cmentarne o tematyce religijnej, odzwierciedlające wiarę w życie pozagrobowe. Pomniki zaczęto wykonywać w formie rzymskich łuków triumfalnych, a jako materiał wykorzystywano marmur, granit, miedź, brąz. Mistrzowie tamtych czasów sztucznie wykonywali skomplikowane, wijące się wzory, skrzydlatych aniołów i zwierzęta. Pomniki, które przetrwały do naszych czasów, zachwycają swoją urodą i mistrzostwem rzeźbiarskim.
Kultura pochówku pod koniec XVIII wieku
Pod koniec XVIII wieku kultura pochówku zmarłych stała się oddzielnym kierunkiem architektury sepulkralnej. Jako materiały do produkcji pomników cmentarnych powszechnie stosowano granit i marmur. Na terenie przeznaczonym na pochówek coraz częściej ustawiano pomnik, płytę nagrobną, ławeczkę ze stolikiem. Współczesne tradycje pogrzebowe i pochówkowe praktycznie nie różnią się od tych z XVIII—XIX wieku. Wszystko zależy od statusu społecznego i majątku zmarłego.
Współczesne praktyki rytualne
Niektóre narody budują swoim zmarłym krewnym całe marmurowe miasta, bogato zdobiąc je rzeźbami i płaskorzeźbami. Usługi rytualne to oddzielna branża, która pozwala w pełni uwiecznić pamięć na wieki i wyrazić swoją miłość oraz uczucia do swoich zmarłych bliskich.
Przydatne zasoby i linki
Pomniki z aniołem w rzeźbie nagrobnej: Sztuka, symbolika i wybór
Ile kosztuje rzeźba na zamówienie?: od aniołów do rzeźbionych kwiatów — ceny i ekskluzywne oferty
Nagrobek za życia: czy warto to zrobić?
Najpiękniejsze i eleganckie pomniki cmentarne: ucieleśnienie pamięci i sztuki
Ile kosztuje renowacja starego nagrobka? Przegląd cen i procesu
+48510200299