Strach przed śmiercią – jedno z najbardziej uniwersalnych i głęboko zakorzenionych ludzkich uczuć. Przenika nasze myśli, wpływa na nasze decyzje i w znacznym stopniu determinuje nasze życie. Ten strach może przybierać różne formy – od nieświadomych fizjologicznych reakcji do skomplikowanych filozoficznych rozważań o sensie życia i śmierci.
Badania psychologiczne wykazują, że strach przed śmiercią może wynikać z różnych źródeł, w tym z biologicznych instynktów samozachowawczych, kulturowych uwarunkowań oraz osobistych doświadczeń życiowych. Może być on ukryty, objawiając się w postaci nieświadomych myśli lękowych, lub otwarty, w postaci ataków paniki czy fobii. Pomimo swojej uniwersalności, strach przed śmiercią stanowi nie tylko wyzwanie, ale i możliwość refleksji i rozwoju. Zwrócenie uwagi na ten strach może pomóc nam lepiej zrozumieć siebie i swoje wartości, a także nauczyć się życia bardziej świadomie i zrównoważenie.
Śmierć – to jedyna pewność, jaką człowiek ma co do swojej przyszłości. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć naszego losu, ale dokładnie wiemy, że kiedyś umrzemy. To wiedza, która jest źródłem strachu. Czasami nie ujawnia się on w żaden sposób, czasami cichcem truje życie depresją, melancholią i nerwicami, a czasem całkowicie pochłania człowieka. Nasza psychika wynajduje wiele sposobów obrony przed strachem przed śmiercią. Społeczeństwo również opracowało swoje mechanizmy obronne, które różniły się w różnych epokach.
W starożytności śmierć była przedstawiana w postaci istot htonicznych. Przypominały one zwierzęta i uosabiały podziemny świat – królestwo zmarłych. Jednak potęga ziemi oznaczała nie tylko śmierć, ale także siły płodności. Życie i śmierć to jednocześnie ciągły cykl. Dlatego archaiczne bóstwa były ambimorficzne i nie różniły się od demonów: mogły przynosić zarówno szkodę, jak i pożytek. Trzeba było je łagodzić zbiorowymi rytuałami i ofiarami. To magiczny sposób oswojenia śmierci – karmienie swoich bogów, jak dzikie, potężne zwierzęta, które będą strzec twojego rodu, twojej wspólnoty, całego twojego plemienia. Tak działał pierwszy, najstarszy mechanizm unikania strachu przed śmiercią.
Następnie pojawiła się filozofia – człowiek wkroczył na etap poznania samego siebie. Powstały skomplikowane idee o istocie nicości. Były one różne, ale w jakiś sposób pogodziły rozum człowieka z tragiczną wiedzą o swojej śmiertelności. Platon nauczał, że dusza jest nieśmiertelna, a ciało to tylko jej więzienie. Śmierć ciała to uwolnienie duszy i jej powrót do wyższych form istnienia. Epikur pokazywał bezsensowność strachu przed śmiercią, twierdząc: dla nas śmierć to nic, ponieważ dopóki jesteśmy, jej nie ma, a kiedy jest, nas już nie ma.
Chrystianizm dał ludziom nadzieję na zbawienie, obietnicę wiecznego życia i rajskiego błogosławieństwa, ale jednocześnie strach przed mękami piekła. Ten strach nasilił się w epoce średniowiecza, gdy Europę nawiedzały liczne epidemie i wojny domowe. W sztuce i literaturze pojawił się alegoryczny motyw “Taniec śmierci”: śmierć w postaci szkieletu prowadzi za sobą taniec ludzi wszystkich wieków, klas społecznych i stanów – bogatych i biednych, królów i zwykłych ludzi, starców i niemowląt. Poprzez tworzenie makabrycznych obrazów człowiek jakby podporządkował sobie swój strach i w ten sposób go pokonywał. Sublimacja w twórczość – to jeden z mechanizmów obrony przed strachem przed śmiercią.
W dzisiejszych czasach na ratunek człowiekowi przyszła nauka. Osiągnięcia medycyny pozwalają radzić sobie z chorobami, które jeszcze niedawno uważane były za nieuleczalne. To odwleka godzinę ostatnią, ale nie znosi jej. Śmierć pozostaje nieuchronnością i tajemnicą. Ale w dzisiejszym świecie ludzie są o wiele bardziej rozproszeni. Zbiorowe i naturalne mechanizmy obronne są utracone. Myślenie stało się racjonalne, problemy egzystencjalne zostały zredukowane do filozofii sukcesu, deklarowany jest “pozytywizm” i aktywność bez refleksji. Wszelkie negatywne rzeczy, w tym strach przed śmiercią, są tabuizowane. Człowiek zapomniał spojrzeć śmierci w oczy. A gdy nagle staje w obliczu śmierci swoich bliskich lub sam otrzymuje od lekarzy diagnozę wyroczni – czuje się samotny i bezbronny w swoim nieszczęściu. Człowiek pozostaje sam na sam ze śmiercią, nieprzygotowany do spotkania z nią.
Ale dlaczego się na nią przygotowywać? – zapytasz. Czy nie lepiej po prostu żyć? Być może pracownicy firmy pogrzebowej “GRAAL” nie mogą dać precyzyjnej odpowiedzi. I gdybyśmy byli nierozumnymi istotami, właśnie byśmy “po prostu żyli”. Ale człowiek został obdarzony rozumem – zdumiewającym i wyjątkowym narzędziem poznawania świata, a wraz z nim – wiedzą o śmierci i pragnieniem jej uniknięcia, które objawia się w strachu. Strach przed śmiercią sam w sobie – jest absolutnie normalny. Wszystko, co żywe, dąży do uniknięcia zniszczenia: zwierzęta – na poziomie instynktów, człowiek – na poziomie świadomości. Ale stłumiony, ignorowany strach może być równie niszczący, co strach obsesyjny i wszechogarniający. Jednak zdarza się również, że przeżywając śmiertelne wstrząsy, człowiek odkrywa nowe znaczenia istnienia, zmienia spojrzenie na codzienne rzeczy, zyskuje siłę do rozwoju i poważnych zmian.
Warto pamiętać: strach przed śmiercią – to tylko sygnał, przypominający człowiekowi, że życie jest cenne i piękne. W przeciwnym razie czyż baliśmy by się je stracić? A jeśli, przeciwnie, paraliżuje nas i zabija, wywołując obrzydzenie do życia – oznacza to, że coś poszło nie tak, coś trzeba zmienić. Psychologia twierdzi, że chorobliwy strach przed śmiercią jest bezpośrednio związany z poczuciem, że życie zostało źle lub niepełnie przeżyte. Oznacza to, że trzeba zmienić swoje życie lub swoje podejście do niego, przewartościować wartości i cele, które mogą okazać się fałszywe.
Jak to zrobić? Nie wstydź się prosić o pomoc od rodziny i przyjaciół, od specjalistów – psychologów: kontakty z ludźmi to kontakty z życiem. Nie bój się wydawać słaby. Człowiek nie może być zawsze silny. Każdy z nas przeżył wydarzenia, które wstrząsnęły naszą ziemią. Nieuleczalna choroba, śmierć bliskiej osoby, ciężkie wstrząsy, kalectwo fizyczne, utrata majątku lub pracy, kryzys wieku dojrzałego, zerwanie związków miłosnych – mogą się wydawać różne pod względem znaczenia, ale wszystkie one zaostrzają strach przed śmiercią. Nie ukrywaj się przed nim. To tylko sygnał, przypominający człowiekowi, że życie jest cenne i piękne.
